مصوبه دیروز کمیسیون مشترک مجلس در مورد تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی به جهت برداشت عمومی و روایت سازی اجتماعی دچار تشویش است. چگونه می توان این روایت ها را به اصل و فرع ماجرا تبدیل کرد؟ با سید علی ابراهیمی همراه باشید !
آیا تا الان اینترنت محدود نبود ؟
اول پاسخ به یک سوال: آیا کشور برای ایجاد محدودیت یا فیلترینگ قانون کم دارد؟ اگر پاسختان مثبت است به این سوال جواب دهید که چطور تا کنون فیلترینگ اعمال میشد؟
مگر توییتر یا تلگرام فیلتر نشد؟ شد، آنهم زمانی که صیانتی در کار نبود. تعریف چنین کارکردی برای طرح تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی چندان آورده‌ای برای نظام و حاکمیت ندارد.اختیارات و ضوابطی که از قبل هم بود چنین امکانی را به حاکم می‌دهد که شیر فلکه اینترنت را کم و زیاد کند و هیچ نیازی به صیانت و حمایت نداشته باشد. اما ماجرای طرح صیانت به این سادگی نیست که بخواهیم حمل بر فیلترینگ یا محدود سازی‌اش کنیم.
طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی چیست ؟
برداشت‌ها و روایت‌سازی‌ها از طرح صیانت مشوش است. این روایت‌سازی‌ها علاوه‌بر آنکه معمولا دقیق یا کامل نیست، مردم را هم دچار نگرانی می‌کند.
به چند مورد از این روایت‌ها دقت کنید:
-
این طرح باعث محدودیت گسترده اینترنت خواهد شد.
-
این طرح باعث فیلترینگ اینستاگرام و تلگرام و … می‌شود .
-
این طرح با اینکه طرح خوبی است اما بدون اقناع‌سازی اجتماعی امکان عملیاتی شدن نخواهد داشت .
-
دعواهای حزبی و سیاسی طرح صیانت را از ساحت فنی و تخصصی خود دور کرده است .
-
این طرح حتی اگر در کمیسیون مشترک نهایی شود در صحن مجلس رای نمی‌آورد و حتی اگر در صحن مجلس رای بیاورد توسط شورای نگهبان رد می‌شود .
-
مصوبه کمیسیون مشترک بنا به نامه معاونت قوانین مجلس ابطال شد و …
تاثیرات مستقیم صیانت در جامعه
هر کدام از این روایت ها در محل خود اهمیت و جایگاه مهمی دارد اما دقت کنید که مجموع این روایت ها چه اثر مهمی در جامعه برجای می گذارد؛ عرض می کنم.
دانشجویان علم سیاست اولین چیزی که می آموزند مفاهیمی همچون حاکمیت، حکومت و دولت و … است. یکی از ویژگی هایی که اغلب عالمان علم سیاست به آن اذعان دارند تقسیم ناپذیری حاکمیت است. یعنی نمی شود حاکمیت در یک سرزمین را به دو نیم تقسیم کرد و در اختیار دو ساختار جداگانه قرار داد. اساسا چنین اتفاقی یعنی نقض حاکمیت. خب اکنون فضای مجازی بخشی از فضای زیست یک ملت به حساب می آید. آیا می شود حاکمیت در این سرزمین مجازی را به نظام و ساختاری دیگر سپرد؟ معلوم است که معنای این اتفاق نقض حاکمیت است؛ اساسا نقض عقلانیت است.
قانون، ارزش، فرهنگ و ایستارهای سیاسی یک جامعه با مفهوم اعمال حاکمیت معنا پیدا می کنند و اگر اعمال حاکمیت را نقض کردیم دیگر هیچ محدودیتی برای هیچ حاکمیتی وجود نخواهد داشت.
ترجمه این حرفها در مصداق صیانت یک جمله است: نمی توان نخ حاکمیت فضای مجازی کشور را به خارج از کشور سپرد. اینکه دولت و نظام نظاره‌گر حضور و حاکمیت دیگران در جامعه خود باشد و هیچ نکند دقیقا مصداق عجز حاکمیتی و وابستگی است. نظام باید از ترک فعل دست بردارد.
اما ملزومات صیانت چیست؟
تمام قاعده‌گذاری‌ها حتی سیاستگذاری تشویقی و تنبیهی، همه باید واجد عقلانیت باشند. از توجه به تک‌تک مفاد قانون تا نحوه مدیریت افکار عمومی تا ملاحظات و مناسبات اجرایی آن، همه و همه باید در چارچوب یک عقلانیت و منطق قابل دفاع پیش برود. امکان نقد عالمانه نیز فراهم باشد. پس از آن توجه، تامل و اعمال نقدهای درست و منطقی نیز در دستور کار قرار بگیرد. اما اصل و فرع تداخل پیدا نکند. بیخیالی نسبت به فضای مجازی درست نیست. هیچ عقل سلیمی تدبیر و مدیریت بخشی از جامعه خود را به حاکمیت غیر حواله نمی‌دهد. شاید در چنین اعمال حاکمیتی ضعف و قوتی باشد، اشکالی ندارد باید مطالبه کرد تا اصلاح شود. اما خط اصلی گم نشود. نباید دولت و نظام در برابر فضای مجازی بی‌غیرت باشد.
تعاریف کلمات کلیدی صیانت
- خدمات پایهٔ کاربردی: به خدماتی اطلاق می‌شود که به بخش غیرقابل‌اجتناب از فضای مجازی و شبکه ملی اطلاعات تبدیل شده و دارای جنبه راهبردی یا مخاطب داخلی بالایی هستند.
- درگاه خدمات پایه کاربردی: سامانه‌ای که به‌موجب این قانون به‌منظور ثبت و تأیید هویت و فعالیت خدمات پایه کاربردی راه‌اندازی می‌شود.
- گذرگاه ایمن مرزی: مجموعه نقاط اتصال شبکه ارتباطی خارج از کشور به داخل و بالعکس که از طریق آن‌ها دسترسی انجام‌شده و تبادل داده جریان می‌یابد.
فعالیت خدمات پایهٔ کاربردی در ایران
بر اساس این طرح، خدمات پایهٔ کاربردی برای ادامهٔ فعالیت در ایران، باید تا حداکثر چهار ماه جهت رعایت تعهدات زیر اقدام کنند:
- رعایت قوانین کشور
- ثبت در درگاه خدمات پایهٔ کاربردی
- معرفی نمایندهٔ قانونی در ایران و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون عالی تنظیم مقررات
در غیر این صورت، اگر جایگزینی مناسبی (به تشخیص کمیسیون) بر این خدمات موجود بود، پلتفرم مسدود خواهد شد و در غیر این صورت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است ظرف هشت ماه اقدام به تولید این جایگزین مناسب کند. اگر وزارت ارتباطات از این عمل سر باز زد، جریمه شده و این وظیفه به مرکز ملی فضای مجازی محول می‌شود.
نقض بی طرفی ترافیک شبکه
بر اساس مادهٔ ۹ این طرح، کارگروه مدیریت گذرگاه ایمن مرزی (متشکل از رئیس مرکز ملی فضای مجازی (ریاست کارگروه) و نمایندگان ستاد کل نیروهای مسلح، سازمان اطلاعات سپاه، وزارت اطلاعات، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان پدافند غیر عامل و قوه قضائیه) موظف است ترافیک ورودی و خروجی کشور و پلتفرم‌های مختلف را کنترل کند.جلوتر و در مادهٔ ۱۷ آمده‌ست که «سهم ترافیک هریک از خدمات پایه کاربردی داخلی در شبکه ملی اطلاعات باید از حداقل مصوب کمیسیون نسبت به ترافیک کل خدمات پایه کاربردی متناظر در کشور بیشتر باشد.». در این بخش، بی‌طرفی شبکه کاملاً نقض شده‌است .
روند تصویب طرح صیانت جدید
روز چهارشنبه، ششم مرداد ۱۴۰۰، در جلسه غیرعلنی مجلس با حضور ۲۰۸ نماینده مجلس شورای اسلامی، ۱۲۱ نماینده با بررسی طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» طبق اصل ۸۵ قانون اساسی در کمیسیون فرهنگی موافقت و ۷۴ نفر مخالفت کردند؛ ۹ نفر نیز به آن رای ممتنع دادند.بر اساس اصل ۸۵، مجلس شورای اسلامی «در موارد ضروری» می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را به کمیسیون‌های داخلی خود بسپارد، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌کند بدون نیاز به تصویب در صحن علنی به صورت آزمایشی اجرا می‌شود.
در تاریخ ۳ اسفند ۱۴۰۰ کمیسیون مشترک مجلس شورای اسلامی کلیات این طرح را با ۱۸ رای موافق کلیات به تصویب رساندند همان روز سید بهزاد پورسید، معاونت قوانین این مجلس در نامه‌ای به رئیس کمیسیون ویژه طرح حمایت از حقوق کاربران، این رای‌گیری و تصویب کلیات را غیرقانونی دانست. و یک روز بعد هیئت رئیسه مجلس تصمیم کمیسیون مشترک در تصویب این طرح را به دلیل ایرادات شکلی در چگونگی بررسی طرح لغو کرد.
مجلس ایران در جلسه غیرعلنی ۲۲ فروردین ۱۴۰۱ و در یک رای‌گیری استمزاجی، نظرخواهی در مورد بازگشت این طرح به صحن علنی مجلس انجام داد که با ۱۲۰ رای موافق، ۱۰۹ رای مخالف و ۹ رای ممتنع همراه شد.
اثرات طرح صیانت
بسیاری، این طرح را در راستای محدودسازی بیشتر اینترنت ایران دانسته‌اند. بر اساس این طرح، هر آنچه که از خارج از مرزها به داخل چنین شبکه‌ای وارد شده، پالایش و بر اساس آن سطوح دسترسی متفاوتی بر حسب شغل کاربر تعریف می‌شود تا مجوز دست‌یابی هر کاربر به اینترنت، نسبت به کاربران دیگر متفاوت باشد. بر اساس این طرح کارکنان مسئول در دستگاه‌های اجرایی کشور در صورت استفاده از سرویس‌های خارجی بدون مجوز به انفصال از خدمت محکوم می‌شوند.
تصویب این طرح چه در مجمع تشخیص مصلحت نظام، چه در مجلس و شورای نگهبان می‌تواند نقطه پایانی بر حضور ساکنان داخل ایران در دهکده جهانی باشد. پس از انتشار خبر این طرح جستجوی کلمه «مهاجرت» در گوگل از روز چهارشنبه از سوی کاربران داخل ایران چند برابر شده‌است.
پایان اینترنت آزاد
بسیاری از منتقدان این طرح را پایان اینترنت آزاد در ایران و معادل «اینترانت ملی» می‌دانند؛ چیزی شبیه آنچه در چین جریان دارد.
منتقدان می‌گویند حامیان این طرح به دنبال اعمال فیلترینگ گسترده‌تر و پس از آن جایگزینی برخی اپلیکیشن‌ها هستند. از ۱۵ تیر ماه سال جاری، کارزاری در مخالفت با تصویب آن به راه افتاد و نامه مخالفت با این طرح خطاب به محمدباقر قالیباف، نماینده مجلس، دست‌کم از سوی بیش از یک میلیون کاربر ایرانی فضای مجازی امضا شد.
۷۴ نماینده مجلس که به این طرح رأی منفی داده‌اند از جمله مخالفان حکومتی این طرح هستند. اکثریت مخالفان این طرح ساخت سرویس‌های بومی با کیفیت مشابه را غیرممکن می‌دانند و این طرح را باعث نابودی کسب‌وکارهای اینترنتی و تحدید بیشتر آزادی بیان و حریم شخصی کاربران می‌شمارند.
۴۸ کسب و کار بزرگ دیجیتال در ایران مانند دیجی‌کالا، کافه بازار، آپارات، ابرآروان، اسنپ و غیره، در بیانیه‌ای با ابراز مخالفت با طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی، خواهان تجدید نظر در رابطه با مطرح شدن این طرح در مجلس و توقف آن شدند.در همین راستا بسیاری از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای هم در واکنش به این طرح راهکارهای مخالفت با طرح صیانت را در ۱۸ بند ارائه کرده‌اند که مردم می‌توانند به کمک این روش‌ها اعتراض خود به طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی را به گوش مسئولان برسانند.
سازمان گزارشگران بدون مرز روز چهارشنبه ششم مرداد ضمن محکوم کردن طرح محدودکننده اینترنت در ایران، این قانون را «تبعیضِ دیجیتال» علیه حق آگاهی مردم و برگرفته از روش «سانسور در چین» خواند.
نگاه حقوقی به اختیارات جدید کمیسیون عالی تنظیم مقررات: حرکت آرام به سوی اهداف طرح صیانت
شورای عالی فضای مجازی طی مصوبه‌ای جدید، ترکیب، شرح وظایف و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات را به‌روزرسانی کرد. اقدامی که از نظر فعالین فضای مجازی و به نوعی پیش‌برد چراغ خاموش طرح صیانت است. این کمیسیون که در سال‌های اخیر تصمیمات خاص کم نداشته است، اکنون با گسترش محدوده اختیاراتش و ضمانت اجرا رو به رو شده و به اذعان کارشناسان حقوقی می‌تواند تبعات بدی برای کسب‌وکارها و کاربران فضای مجازی داشته باشد.
بررسی طرح صیانت
سایه طرح صیانت از خرداد سال 1400 بر سر فضای مجازی ایران سنگینی می‌کند. طرحی پرحاشیه که بررسی آن به کمیسیونی ویژه سپرده شد، سپس تا پای تصویب هم رفت اما با تلاش برخی نمایندگان مجلس، رای‌گیری کمیسیون ویژه ابطال شد. 27 فروردین ماه امسال نیز دبیر شورای عالی فضای مجازی از نامه قالیباف برای بررسی طرح صیانت در این شورا خبر داد.
طرح صیانت جدید ؛ تنظیم مقررات فضای مجازی
آنطور که در نامه «ابوالحسن فیروزآبادی» به وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و نهادهای عمومی آمده است، شورای عالی فضای مجازی در 27 اردیبهشت 1401، شرح وظایف، اختیارات و ترکیب اعضای کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور را به روز رسانی کرده است. این مصوبه نیز 23 مرداد امسال به استحضار رهبری رسیده و اکنون برای اجرا ابلاغ شده است.
طرح تنظیم مقررات فضای مجازی چیست ؟
آنطور که در مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی آمده، کمیسیون عالی تنظیم مقررات قرار است به عنوان تنظیم‌گر تنظیم‌گران فضای مجازی تعیین شود؛ خواسته‌ای که مطابق نظر طراحان طرح صیانت است. در آخرین نسخه این طرح موسوم به «طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» نیز به این کمیسیون اشاره شده بود که جهت تنظیم سیاست‌ها، نظارت، هدایت، هماهنگی و تصویب مقررات و آیین‌نامه‌های کلان و ایجاد هماهنگی و نظارت بر عملکرد تنظیم‌گران در همه ابعاد فضای مجازی فعالیت خواهد کرد.
همچنین موارد نگران کننده طرح صیانت مانند کنترل ترافیک پهنای باند پلتفرم‌های مختلف و فیلترینگ باز هم مطرح شده است.
تعریف سایت های خارجی از طذخ تنظیم مقررات فضای مجازی
طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی نام طرحی است که توسط نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی ایران در حال بررسی است. این طرح، یکی از خبرسازترین و پرحاشیه‌ترین طرح‌های مطرح شده در مجلس شورای اسلامی‌ست که با خود، انتقادات وسیعی را به همراه آورد.
حرکت چراغ خاموش به سمت طرح صیانت
به گفته امیری، کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی اکنون می‌تواند به مسائلی همچون سیاستگذاری صدور مجوز هرگونه فعالیت کسب‌وکار در فضای مجازی، اعمال جریمه در موارد تخطی ارائه دهندگان خدمات از ضوابط و مقررات مصوب و… ورود کند: «این اختیارات وسیع مشکل آفرین است و گویی به سمت مصوبه موسوم به طرح صیانت حرکت می‌کند.»
تدوین کنندگان طرح صیانت جدید
آن طور که سوابق نشان می‌دهد ابتکار عمل در تهیه طرح صیانت به پیش از مجلس یازدهم می‌رسد و در پیوند با محافلی خارج از این نهاد است. عباس مرادی، سینا کلهر، مسعود فیاضی و روح‌الله مومن‌نسب از کسانی هستند که در تدوین طرح صیانت نقش داشته‌اند
جمع بندی
اگرچه شورای عالی فضای مجازی اعتقاد دارد کمیسیون جدیدی راه‌اندازی نشده، اما همین به روزرسانی اختیارات و ترکیب کمیسیون عالی تنظیم مقررات نشان از تکمیل پازلی دارد که می‌تواند آرام اما قدرتمند به سوی اهداف طرح صیانت حرکت کند؛ کمیسیونی که با گسترش محدوده اختیاراتش می‌تواند تصمیماتی را اتخاذ کند که هیچکس روی آن‌ها نظارت ندارد و حق شکایتی نیز وجود ندارد.
